Czy rywale, traktujący się na co dzień jak wrogowie mogą stać się partnerami od święta? Na te pytanie będzie musiało odpowiedzieć sobie NATO odmrażając na dobre dialog z Rosją. Na szali jest coś więcej, niż tylko ugłaskiwanie rosyjskiego niedźwiedzia wściekłego na wzmocnienie wschodniej flanki Sojuszu.
Ambasadorowie Sojuszu i przedstawiciel Rosji przy NATO usiedli do jednego stołu w ledwie kilka dni po historycznym szczycie paktu w Warszawie. Nie przebrzmiały jeszcze na dobre echa histerycznej reakcji Moskwy na decyzje szczytu, który zdaniem Kremla był „ostatnim etapem przygotowań NATO do ataku na Rosję”. Dlatego trudno o lepszy termin spotkania. A zarazem naiwnością byłoby oczekiwanie, że jedno spotkanie spowoduje przełom.
Tym bardziej, że środowe posiedzenie Rady NATO - Rosja w Brukseli było ledwie drugim w tym roku. Spotkania tego ciała, będącego forum konsultacji w sprawach bezpieczeństwa, zawieszono po aneksji Krymu wiosną 2014 – podobnie zresztą jak i cywilną i wojskową współpracę z Moskwą. Od tego czasu Rada zebrała się tylko raz – w kwietniu bieżącego roku, w zasadzie tylko po to, by wrócić do starego trybu konsultacji. Problem w tym, że posiedzenia stały się jeszcze bardziej rytualne niż dotychczas, gdyż obie strony nie tylko zupełnie sobie nie ufają, ale i nawzajem oskarżają o eskalowanie napięcia. A mimo to nikt nie chce zerwać ostatniej nici komunikacji. To nie kto inny jak sam Władimir Putin jeszcze przed warszawskim szczytem apelował o spotkanie Rady...
Czternaście lat po powołaniu Rada NATO-Rosja przeżywa największy kryzys egzystencjalny w swej historii. Powstała na mocy ustaleń Deklaracji Rzymskiej z 2002 r., a więc w zupełnie innych czasach. Ogólnie rzecz biorąc wszystko szło wówczas ku dobremu. Mecenasem porozumienia był rusofil Silvio Berlusconi mający wielką słabość do Putina. Unia Europejska przesądziła właśnie o rozszerzeniu się na Wschód. Bush z Blairem nie najechali jeszcze Iraku, a talibowie w Afganistanie dostali pierwszego łupnia. To był czasy wiary w postęp historii – nikomu na Zachodzie przez myśl nawet nie przeszło, że Rosja najedzie Gruzję, a potem rozpęta wojnę na Ukrainie. Europa i USA miały jeszcze złudzenia, że Moskwa może być partnerem. Swoje złudzenia miała też Rosja, której wydawało się, że dzięki Radzie może nie tylko wpływać na decyzje podejmowane przez NATO, ale nawet – jeśli zaszłaby taka potrzeba – wetować je.
Powołanie Rady NATO-Rosja było czymś w rodzaju rekompensaty dla Putina za to, że Sojusz przyjął Polskę, Czechy i Węgry (kraje bałtyckie weszły do paktu w 2004 r.), z czym rosyjski prezydent miał ogromny problem. Byłem wtedy korespondentem w Brukseli i doskonale pamiętam, jak jeden z NATO-owskich urzędników przekonywał mnie, że cały wyjątkowy sztafaż dyplomatyczny wziął się stąd, że Rosjanie wymagali specjalnego traktowania. Chodziło o stworzenia wrażenia, że w ramach nowego forum będą prowadzili rozmowy z Sojuszem jak równy z równym. To poniekąd się udało, choć forma spotkań wyraźnie przewyższała treść...
Ale świat 2016 roku diametralnie różni się od tego z 2002. NATO jest ciągle najpotężniejszym sojuszem obronnym na świecie, który zyskał drugą młodość dzięki zagrożeniu ze strony Rosji. Paradoksalnie to oficjalna doktryna wojskowa Moskwy zakłada, że Sojusz jest jej wrogiem i nie wyklucza nawet taktycznego uderzenia jądrowego nie mówiąc już o wojnach hybrydowych. NATO nie ma jednolitego stanowiska w sprawie Rosji, choć zachowuje wszelkie pozory jedności. Część członków Paktu (z naszego regionu) uważa Rosję Putina za śmiertelne zagrożenie dla swej integralności, podczas gdy dla innych: Francji, Włoch, czy Grecji Moskwa jest wciąż partnerem, z którym trzeba utrzymywać dialog.
To dlatego szef paktu, Norweg Jens Stoltenbrg, już kilka miesięcy temu mówił o konieczności dwutorowego podejścia do Rosji. Zasada „odstraszania i dialogu” została po raz pierwszy wyartykułowana przez niego na corocznej konferencji dotyczącej bezpieczeństwa w Monachium. Jak piszą analitycy European Council on Foreign Relation (ECFR) Kadri Liik i Merle Maigre takie z pozoru wykluczające się nawzajem podejście może przynieść niezłe rezultaty. „Dialog jest konieczny, by mówić [Rosji – red.] co robi NATO i słuchać tego, co ma do powiedzenia Rosja” - piszą analitycy.
Stara zasada dyplomacji mówi, że nawet marny dialog jest lepszy niż zerwanie jakichkolwiek kontaktów. Oczywiście nie można mieć złudzeń. Są sprawy, o których z Rosją nie ma co rozmawiać, bo różnice w postrzeganiu rzeczywistości są zbyt duże – np. Putin ma zupełnie inny stosunek do przemian demokratycznych w Europie, europejskich aspiracji Ukrainy albo do rozszerzenia NATO o Gruzję. Ale w pewnych dziedzinach dialog z mocarstwem – jakim wciąż jest Rosja – jest konieczny. Należą do nich kryzys uchodźców czy zagrożenie terrorystyczne. Wynika to nie tyle z geopolitycznej konieczności, co ze wspólnoty zagrożeń.
Rada NATO-Rosja jest jedynym forum, w ramach którego liberalny Zachód może – na różnym szczeblu (od ambasadorów, poprzez ministrów do przywódców) rozmawiać z autorytarną, putinowską Rosją. I choćby dlatego na instytucję tę warto chuchać i dmuchać. Trzeba jednak dostosować ją do nowych wyzwań. Analitycy ECFR sugerują, że na posiedzeniach Rady NATO-Rosja Pakt mógłby wskazywać Moskwie, gdzie są „cienkie, czerwone linie” sojuszu, których przekroczenie skutkowałoby nowym konfliktem. Forum mogłoby też służyć do wymiany informacji na temat ćwiczeń wojskowych tak by uniknąć podobnych incydentów jak zestrzelenie przez Turcję rosyjskiego samolotu Su-24 nad granicą syryjsko-turecką.
Zobacz manewry wojskowych odrzutowców NATO i US Army:
