‘Blauwe wachters aan Europa’s grenzen zijn niet de oplossing voor problemen met migratie’

Als het aan Jean-Claude Juncker, voorzitter van de Europese Commissie, ligt, komt er een Europese grenswacht van tienduizend douaniers. Vindt u dat een goed plan?

‘Het idee erachter is goed. Migratie is een van de grootste problemen van alle lidstaten, maar ik betwijfel of tienduizend grenswachters wel het goede antwoord daarop is. De lidstaten worstelen vooral met het administratief verwerken van asielaanvragen, dat slorpt een ongelooflijke hoeveelheid tijd op. Het blijkt heel moeilijk om goede overeenkomsten te sluiten met derde landen over opvang in de regio en de manier van terugkeer. Dat zijn nijpender kwesties dan wachters in blauwe uniformen aan de buitengrenzen.

‘Op papier kan het er goed uitzien, maar bij veel Europese initiatieven valt de praktijk tegen. Neem het concept van hotspots, de bureaus in buurlanden van de EU waar verzoeken van migranten kunnen worden afgehandeld. Daar was ook iedereen voor, maar in de praktijk blijkt het niet zo veel zoden aan de dijk te zetten.’

Wat moet de rol zijn van de EU-douaniers naast die van de lidstaten aan de grenzen?

‘Het is onduidelijk wat de EU-grenswachters precies moeten doen. Hoe ze moeten samenwerken met de nationale douane en de kustwachten van de lidstaten. Hier doemt meteen de kwestie van de nationale soevereiniteit op. Veel landen zijn huiverig voor zulke bemoeienis uit Brussel.’

Verwacht u verzet van sommige lidstaten tegen het plan? Hongarije zal zeggen dat het zelf de grenzen al heeft beveiligd.

‘Het ligt ingewikkeld. Het zijn niet alleen landen als Hongarije die zich zullen verzetten, ook een erg pro-Europees land als Spanje zal bedenkingen hebben. De betrekkingen met buurland Marokko liggen heel gevoelig en Spanje zal vrezen dat de EU-grenswachten die kunnen verstoren. Niet alleen voor populistische regeringen, voor alle landen spelen overwegingen over hun nationale onafhankelijkheid mee. Ik verwacht dat het heel moeilijk wordt voor de meeste regeringen om hun parlementen en bevolking te overtuigen van het nut van Europese grenswachten.’

De EU-grenswachters vallen onder het Europees grens- en kustwachtagentschap, dat in 2016 het oude Frontex verving. Hoe doet dit agentschap het volgens u?

‘Daarover kan ik geen gedetailleerd oordeel geven, maar het is duidelijk dat alle lidstaten kampen met vergelijkbare problemen bij de opvang en de administratieve procedures van migranten. Of het nu gaat over vluchtelingen, asielzoekers of migranten met economische redenen. De werkelijk belangrijke kwestie is hoe de EU hen kan helpen die problemen anders en beter aan te pakken en welke rol de EU kan spelen bij het verdelen van migranten over de lidstaten. Het is vooral een politieke crisis.’

Maakt het plan van Juncker dan wel enige kans?

‘Het is een eigenaardige situatie: het aantal immigranten neemt af sinds de piek van 2015, maar in de politiek lijkt het net of we nog in 2015 zitten. Het algemeen gevoel onder bevolking in de lidstaten is dat hun regeringen de greep op de immigratie verliezen, en dat ze die in de toekomst ook niet snel zullen terugkrijgen. Ze vrezen dat de aard van hun samenlevingen verandert; ze hebben een gevoel van politieke vervreemding; ze voelen zich in de steek gelaten door de gevestigde politieke partijen. Dat houdt allemaal indirect verband met de landsgrenzen.

‘Brussel reageert nu op een situatie van drie jaar geleden. En ik denk dat de politieke debatten verder verhit zullen worden, in ieder geval tot de Europese verkiezingen van volgend jaar. Dan zullen twee blokken tegenover elkaar staan: de anti-immigratiepartijen versus de politici die het Europese project opnieuw willen uitvinden onder leiding van de Franse president Macron en de Duitse bondskanselier Merkel. Tot die verkiezingen is het debat vooral een voorbereiding voor de meer praktische oplossingen voor de vraag hoe we de Europese grenzen beter onder controle kunnen krijgen.’

Zal later blijken dat dit plan het begin was van één gemeenschappelijke Europese douane?

‘Nee. Dat zie ik in de nabije toekomst niet gebeuren. Er is wel een langzame beweging naar een meer pan-Europees beleid. Maar dat zal meer in de richting van betere samenwerking gaan. Alleen als er een acute crisis komt, waarbij de nationale instellingen instorten, zou zo’n Europese grenswacht een uitkomst kunnen zijn. Ik denk wel dat er meer solidariteit zal groeien over de kwestie van de asielzoekers en dat lidstaten daar meer op dezelfde manier mee zullen omgaan. Maar dat gaat niet zo snel. Met de Europese grensbewaking zal het net zo gaan als met het Europese leger, denk ik: niet zolang ik leef. Waarschijnlijk nooit.’

_{Wim Bossema}