Μαθήματα ηγεσίας και ελληνική κρίση

του Josef Janning

Οι επιπτώσεις από τις κουραστικές διαπραγματεύσεις για ένα τρίτο πακέτο βοήθειας στην Ελλάδα είναι τεράστιες. Ποτέ ξανά στην ιστορία της ΕΕ υπήρξαν σκληρότερες δηλώσεις σχετικά με τη διαδικασία διαπραγμάτευσης, την οποία ακολούθησε ένας σκληρός συμβιβασμός.

Ο ρόλος και η θέση της Γερμανίας έχει γίνει το επίκεντρο της συζήτησης μετά από την επίτευξη της συμφωνίας. Έχει δημιουργηθεί ένας μεγάλος ‘συνασπισμός” οικονομολόγων, πολιτικών (κυρίως εκτός της κυβέρνησης), διανοούμενων και προσωπικότητες των μέσων ενημέρωσης, και κατηγορεί την κυβέρνηση της Angela Merkel ότι διοργάνωσε ένα πραξικόπημα, εάν όχι εναντίον της ίδιας της Ευρώπης, τότε τουλάχιστον κατά της δημοκρατίας στην ήπειρο. Η λίστα με τις κατηγορίες είναι μεγάλη. Η Merkel και η κυβέρνησή της κατηγορούνται ότι επιδιώκουν να εξαναγκάσουν την Ελλάδα σε μια λανθασμένη πολιτική, ότι αναιρούν τις αντιδράσεις από άλλες χώρες, ότι διαιρούν το ευρώ (αν όχι την ΕΕ), ότι βάζουν σε κίνδυνο την γαλλό-γερμανική σχέση, ότι παρακάμπτουν την φήμη που αποκτήθηκε σε διάστημα δεκαετιών της μετά-πολεμικής πολιτικής της Γερμανίας αναφορικά με την Ευρώπη, και ότι ξεχνάει την ευγνωμοσύνη τους για την στήριξη και την ελάφρυνση χρέους που δόθηκε μετά από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Είναι χαρακτηριστικό ότι αυτή η διεθνής συζήτηση είχε κάποια απήχηση στη Γερμανία, σε μια ξεκάθαρη ένδειξη ότι η χώρα δεν έχει ακόμη αφομοιώσει πλήρως τον κυρίαρχο ρόλο που διαδραματίζει στην Ευρώπη γενικότερα και στην ευρωζώνη ειδικότερα. Οι γερμανικές πολιτικές τάξεις φαίνεται πραγματικά ότι έχουν ενοχληθεί από τον βαθμό των αντιδράσεων που ακούγονται για την Γερμανία, και φαίνεται ότι ενδιαφέρονται πραγματικά στο να κατανοήσουν τις πολιτικές συνέπειες των πρόσφατων εξελίξεων στην ευρωζώνη. Κάνοντάς το αυτό, δείχνουν ένα μικρό μόνο μέρος από την ασυλλόγιστη αλαζονεία του ισχυρού.

Μια τέτοια διαχυτικότητα θα τους εξυπηρετήσει καθώς οι τελευταίες εβδομάδες προσφέρουν σειρά μαθημάτων για την ηγεσία, που το Βερολίνο καλά θα κάνει να προσέξει. Πρώτον, οι εξελίξεις και η δημόσια ερμηνεία τους επιβεβαιώνουν ότι η γερμανική ηγεσία στην Ευρώπη έρχεται με ένα κόστος. Οι αμφισβητήσεις θα τροφοδοτήσουν ακόμη περισσότερο την δυσαρέσκεια από τις πολιτικές ομάδες ή τις κυβερνήσεις στην ΕΕ που τάσσονται υπέρ των πιο χαλαρών όρων για το ευρώ, αλλά και επίσης εκείνων που υιοθετούν μια πιο σκληροπυρηνική άποψη για την ελληνική υπόθεση. Ενώ οι πρώτοι θα κατηγορήσουν το Βερολίνο ότι στραγγαλίζει την ανάπτυξη, οι τελευταίοι θα μπορούσαν να αντισταθούν να ακολουθήσουν την γερμανική ηγεσία εξαιτίας του κόστους των συμβιβασμών που συμφωνήθηκε από το Βερολίνο.

Το δεύτερο μάθημα είναι ότι οι ηγέτες πρέπει να επικοινωνούν ενεργά, ιδιαίτερα στην περιοχή της Ευρώπης όπου απαιτείται ομοφωνία ή μια υπέρ-ειδική πλειοψηφία για τις περισσότερες σημαντικές αποφάσεις. Όταν όλοι έχουν δικαίωμα βέτο, τουλάχιστον θεωρητικά, μια ηγετική χώρα πρέπει να κινητοποιήσει την υποστήριξη αρκετά νωρίς, να δημιουργήσει συμμαχίες γύρω από τις προτάσεις της και να εξασφαλίσει την στήριξη τουλάχιστον από αυτές τις χώρες που ενδεχομένως θα ασκήσουν βέτο. Με αυτή την έννοια, η πιο κοφτερή επιλογή του Wolfgang Schaeuble, η επιλογή της προσωρινής εξόδου από την ευρωζώνη για την Ελλάδα, δεν θα ήταν λιγότερο απότομη, αλλά πιθανώς λιγότερο διχαστική εάν το Βερολίνο είχε δώσει περισσότερη προσοχή στο θέμα.

Τρίτον, οι ηγέτες πρέπει να προβλέπουν τις επιδράσεις και θα πρέπει να έχουν ιδέες σχετικά με το πώς να τις αντιμετωπίσουν. Όπως αποδείχθηκε, η αντιλαμβανόμενη αξιοπιστία μιας διαχειρίσιμης εξόδου από το ευρώ, ήταν κρίσιμη στο να εξασφαλίσει ένα αποτέλεσμα στις διαπραγματεύσεις. Αφού απέτρεψε το Plan B του Schaeuble, έγινε η κύρια δικαιολογία του Τσίπρα για την αποδοχή ενός συμβιβασμού. Ωστόσο τώρα, η γερμανική κυβέρνηση είναι παγιδευμένη στη δική της αιτιολογία. Στην πορεία, η Γερμανία ίσως υποχρεωθεί να αντιμετωπίσει ένα ακόμη κούρεμα χρέους για την Ελλάδα, αυτή τη φορά με τους Γερμανούς φορολογούμενους να αναλαμβάνει ζημιές, διότι αυτό θα ήταν το μοναδικό "καρότο” στη συμφωνία που θα μπορούσε να κάνει την Αθήνα να αποδεχθεί την πρόταση. Έχοντας παίξει το χαρτί του Grexit στις διαπραγματεύσεις αυτή την φορά, θα ήταν ήσσονος σημασίας την επόμενη φορά. Η Merkel μπορεί να υποχρεωνόταν να παρουσιάσει μία ακόμη πιο δυσοίωνη εικόνα χάους και ανθρωπιστικής κρίσης που θα προκαλούνταν από την ελληνική χρεοκοπία, εγκαταλείποντας για πάντα το πιο θετικό μήνυμα της ευρωπαϊκής ακεραιότητας.

Το τέταρτο μάθημα αφορά την διαχείριση των προσδοκιών. Πέρα από το να πάρει με το μέρος τους, τους εταίρους για τα κοινά συμφέροντα και τις προτιμήσεις, οι ηγέτες κερδίζουν οπαδούς από τη συμβολή τους στο κοινό καλό. Οι ηγέτες πρέπει να φαίνεται ότι ηγούνται στις μεγάλες ιδέες, τις αξίες ή τις φιλοδοξίες μιας ομάδας. Ο ηγετικός ρόλος της Γερμανίας είναι χτισμένος, εν μέρει, πάνω στο ιστορικό της ως ένας μοχλός ενοποίησης και ότι είναι το μόνο μεγάλο κράτος-μέλος το οποίο δεν παίζει τις διαπραγματευτικές του θέσεις.

Αλλά στην τρέχουσα κατάσταση, το Βερολίνο πρέπει να διευρύνει την στάση του. Εάν θα χρειαστούν πρόσθετα μέτρα για την αντιμετώπίση της ελληνικής κρίσης και την ενίσχυση της λήψης αποφάσεων στο Eurogroup, εάν η Γερμανία θέλει να ηγηθεί, πρέπει να οδηγήσει την εμβάθυνση της διακυβέρνησης της ευρωζώνης. Πολλά από τα μικρότερα κράτη-μέλη της ΕΕ θα προτιμούσαν επίσης μια Γερμανία που επιδίωκε αλλαγή, διότι θα δημιουργούσε την ανάγκη της δικής τους συμμετοχής. Η τωρινή διακυβερνητικότητα ευνοεί το μέγεθος, μια μεταρρυθμιστική ατζέντα θα ευνοούσε τους αριθμούς.

Το πέμπτο και τελευταίο μάθημα για την ευρωπαϊκή πολιτική της Γερμανίας έχει νά κάνει με τη συνέπεια. Μια ηγεσία που είναι υπερβολικά δογματική, είτε θα έχει ξεπεραστεί από τις εξελίξεις ή θα πρέπει να συντηρηθεί με δυσανάλογο κόστος. Οι καλοί ηγέτες θα επιδιώξουν να επιδείξουν συνέπεια στους στόχους αλλά θα εφαρμόσουν ευελιξία στην στρατηγική. Εάν οι Γερμανοί φορείς χάραξης πολιτικής θέλουν να διατηρήσουν την υπεροχή των κανόνων έναντι της πολιτικής, τότε οι κανόνες χρειάζεται να μπορούν να διαχειριστούν τις προκλήσεις στο σύστημα. Εάν δεν μπορούν, οι κανόνες είτε πρέπει να αλλάξουν είτε να χάσουν την ισχύ που τους διέπει. Λαμβάνοντας υπόψη τον πολιτικό στόχο να διατηρηθεί η ακεραιότητα της ευρωζώνης, οι κανόνες της πρέπει να είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν την αφερεγγυότητα, πρέπει να περιλαμβάνουν έναν δημοκρατικά νόμιμο τρόπο ελέγχου των υπερβολικών δαπανών και απαιτούν πιο λεπτομερή και εξίσου νόμιμα μέσα δημοσιονομικής σταθεροποίησης μέσω των μεταβιβάσεων.

Πρέπει επίσης να τηρηθεί συνέπεια στο ζήτημα των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων. Εάν η αρχική βοήθεια και το δεύτερο πακέτο για την Ελλάδα (όπως εκείνα για την Ιρλανδία και την Πορτογαλία) δόθηκαν με την προϋπόθεση διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων, η ανάγκη ενός τρίτου πακέτου με επιπλέον χρηματοδότηση περί τα 70 δισ. ευρώ, με δυσκολία θα μπορούσε να είχε συμφωνηθεί χωρίς επιπλέον όρους. Στο μεταξύ, οι Γερμανοί φορείς χάραξης πολιτικής θα πρέπει να έχουν μάθει ότι η ικανότητα διακυβέρνησης στην Ελλάδα για τον σχεδιασμό, νομοθέτηση και εφαρμογή των απαιτούμενων μεταρρυθμίσεων, ήταν και είναι ανεπαρκής. Μια συνεπής στρατηγική δεν θα εγκατέλειπε τον στόχο, αλλά δεν θα επαναλάμβανε και την προηγούμενη στρατηγική. Η Γερμανία πρέπει να βρει διαφορετικές πορείες για την επίτευξη των στόχων, διατηρώντας παράλληλα τις αρχές και τους στόχους της. Ως εκ τούτου, αν και θα ερχόταν κάπως αργά, το Βερολίνο θα πρέπει να προσφέρει στην Ελλάδα συνολική άμεση στήριξη αναφορικά με το know how, τον εξοπλισμό, το προσωπικό και την χρηματοδότηση προκειμένου να ανοικοδομηθεί το ελληνικό κράτος. Ακόμη καλύτερη, μια τέτοια "συνεργασία μεταμόρφωσης” θα πρέπει να εισαχθεί χέρι-με-χέρι με την Γαλλία ως τριμερής συμφωνία. Το κόστος θα είναι ένα κλάσμα μόνο σε σχέση με το τίμημα της αποτυχίας. Τα πολιτικά κέρδη θα είναι σημαντικά.

Το να είναι κανείς ηγέτης χρειάζεται θάρρος, δεν μπορεί να φοβάται την πρόκληση ή την αλλαγή και δεν θα είναι απαραιτήτως δημοφιλής. Τώρα, οι φορείς χάραξης πολιτικής της Γερμανίας πρέπει να επιλέξουν μεταξύ της κυριαρχίας και της ηγεσίας. Αν και μεγάλο μέρος της τρέχουσας κριτικής στο Βερολίνο είναι είτε αβάσιμη είτε δεν κατανοεί τους θεσμικούς περιορισμούς της χάραξης πολιτικής της ΕΕ, αυτοί δεν είναι λόγοι για εφησυχασμό. Παρόλες τις αλλαγές που πέρασαν τα τελευταία 25 χρόνια η Γερμανία και η Ευρώπη, η ΕΕ παραμένει το κύριο θεσμικό όργανο και ενισχυτής του ρόλου της Γερμανίας στην Ευρώπη και στον κόσμο. Το να ηγηθείς της Ευρώπης μπορεί να φαίνεται σαν βάρος. Είναι στην πραγματικότητα, μια ιστορική ευκαιρία.

Μπορείτε να δείτε το κείμενο εδώ: http://www.ecfr.eu/article/commentary_note_from_berlin_leadership_lessons_the_greece_deal_fallout_3077