Του Josef Janning
Μετά από μια δεκαετία στην εξουσία, η Γερμανίδα Καγκελάριος Angela Merkel θα βρει ελάχιστο χρόνο για να χαρεί την επέτειό της. Έχει αμφισβητηθεί από κρίσεις, που δοκιμάζουν όχι μόνο την ικανότητά της να εξασφαλίσει τα γερμανικά και ευρωπαϊκά ενδιαφέροντα, αλλά που αμφισβητούν, επίσης, την προτίμηση και την άσκηση της ηγεσίας της.
Μόνο δύο από τους προκατόχους της έχουν υπηρετήσει για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα στο τιμόνι της γερμανικής πολιτικής, ο Konrad Adenauer και ο Helmut Kohl. Και οι δύο ήταν εξέχουσες φυσιογνωμίες. Η Merkel έχει ανέλθει σε αυτό το επίπεδο ως ένας πολύ διαφορετικός χαρακτήρας από τους προαναφερθέντες, η πρώτη γυναίκα και η πρώτη πολίτης από την Ανατολική Γερμανία που ανέλαβε την ηγεσία της γερμανικής κυβέρνησης.
Ακόμα περισσότερο, το στυλ ηγεσίας της είναι αντίθετο με αυτά των Adenauer και Kohl. Και οι δύο κατείχαν ισχυρές απόψεις σχετικά με τη μακροπρόθεσμη θέση και ρόλο της Γερμανίας στην Ευρώπη, τόσο ισχυρές, που ήταν αποφασισμένοι να προχωρήσουν ακόμα και ενάντια στο ρεύμα της εποχής τους. Ο Adenauer διεξήγαγε την ένταξη της Γερμανίας στη Δύση και την αναδιοργάνωση των γερμανικών ενόπλων δυνάμεων, υπό την αιγίδα του ΝΑΤΟ. Ο Kohl ανανέωσε την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, εξασφάλισε τη συναίνεση σχετικά με το πρόγραμμα για την ενιαία αγορά και ξεπέρασε τη γερμανική απροθυμία σχετικά με την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Νομισματική Ένωση.
Η Merkel έχει δείξει πως κατέχει ελάχιστη όρεξη για το "όραμα", φαίνεται να είναι πολύ πραγματιστική, συγκεντρωμένη πάντα στο επόμενο βήμα. Το να την παρατηρεί κάποιος να δρα, είναι σαν να βλέπει τον όρο "τα κουτσοκαταφέρνω" να ανάγεται σε πολιτική αρετή, που βασίζεται σε αρχές. Φαίνεται να πιστεύει ακράδαντα στους κανόνες και στα πρότυπα της διαδικασίας και στο πλαίσιο αυτό, η Merkel επιδιώκει την επίτευξη αποτελεσμάτων μέσω της αλληλεπίδρασης μεταξύ των μελών, η οποία μετριάζεται από τους κανόνες, τα πρότυπα και τον εαυτό της. Τα ευρωπαϊκά της πιστεύω, τα οποία ανέφερε σε μια ομιλία της στο Ευρωπαϊκό Κολέγιο της Μπρυζ τον Νοέμβριο του 2010, είναι δομημένα σε δύο πυλώνες. Κατ’ αρχάς, στην αναγνώριση της ΕΕ ως ένα κοινό πολιτικό, νομικό και διαδικαστικό χώρο και, δεύτερον, στην ετοιμότητα όλων των κρατών μελών της ΕΕ να αναλάβουν τις ευθύνες στο εσωτερικό τους, στο πλαίσιο των από κοινού καθορισμένων στόχων.
Αυτή η προσέγγιση έχει διαμορφώσει την ευρωπαϊκή πλευρά της καγκελαρίας της Merkel από την αρχή. Η διαπραγμάτευση του μεσοπρόθεσμου δημοσιονομικού πλαισίου της ΕΕ ήταν η εισαγωγή της στις διαπραγματεύσεις στις Βρυξέλλες και έχει εκπαιδεύσει τους εταίρους της στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο σχετικά με το στυλ ηγεσίας της. Με δεδομένη την απαίτηση της ομοφωνίας, η γερμανική συναίνεση δεν ήταν πιο ουσιαστική για την εξεύρεση συμφωνίας από εκείνη των άλλων. Ο συνδυασμός της Merkel του να αρνείται να δώσει συγκατάθεση και ακούραστα να πιέζει για μια συμφωνία, διατηρώντας παράλληλα τη διαδικασία να προχωρά όμως, έρχεται σε αντίθεση με την κυρίαρχη δύναμη της βούλησης του Kohl να φέρει πρόσθετη χρηματοδότηση για να πετύχει μια συμφωνία, ή με την επίδραση-βέτο της επιμονής του Schröder για το γερμανικό συμφέρον. Με το δικό τους τρόπο, όλοι τους χρησιμοποίησαν το σχετικό δημοσιονομικό και οικονομικό βάρος της Γερμανίας, μια σαφή ένδειξη της ρίζας του καθοδηγητικού της ρόλου, ειδικά όταν συνδυάζεται με την προηγούμενη Γαλλο-Γερμανική συμφωνία επί του εν λόγω ζητήματος.
Η ένα βήμα τη φορά προσέγγισή της σημαίνει ότι η Merkel δεν έχει καμία μακροπρόθεσμη ατζέντα με την οποία να μπορεί να κριθεί. Εκείνη δεν κάνει μακρόπνοα σχέδια, τα οποία θα μπορούσαν να κατακρημνιστούν από βέτο ή δημοψηφίσματα. Αλλά, ο κίνδυνος της, είναι το να το να παραδώσει έργο σε έναν συγκεκριμένο αριθμό βημάτων. Ερχόμενος αντιμέτωπος με την απόρριψη ή την αποτυχία, ο Helmut Kohl θα μπορούσε να υιοθετήσει μια διαφορετική προσέγγιση, ή να κάνει μια διαφορετική προσπάθεια για προχωρήσει προς το μακροπρόθεσμο στόχο του. Η πολιτική αυτή της Merkel, από την άλλη πλευρά, πρέπει να δημιουργήσει πιο άμεσα αποτελέσματα, όχι θεαματικές κινήσεις, αλλά απτά αποτελέσματα. Και, επιδιώκοντας αυτό, η Merkel είναι προσεκτική για να μην ερεθίσει ή να τρομάξει το δικό της εκλογικό σώμα, το οποίο έχει οριστεί το ευρύ κοινό της Γερμανίας, το οποίο ξεπερνά κατά πολύ τους ψηφοφόρους του δικού της κόμματος. Αυτή η προσέγγισή της σχετικά με την ευρωπαϊκή πολιτική έχει ανεβάσει τα ποσοστά δημοτικότητάς της στη Γερμανία πέρα από τα ποσοστά δημοτικότητας της κυβέρνησής της. Το κοινό φαίνεται να την εμπιστεύεται αρκετά ώστε να δεχθεί ότι η Ευρωζώνη έχει εμβαθύνει σημαντικά όργανα και τη διακυβέρνησή της για να αντιμετωπίσει την κρίση του δημόσιου χρέους.
Με τις ίδιες προδιαγραφές, η Angela Merkel αντιμετωπίζει τώρα μια σοβαρή πρόκληση για την πολιτική της. Σε αντίθεση με τους προκατόχους στο αξίωμά του, ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας δεν έχει απλά προσπαθήσει να διαπραγματευτεί το καλύτερο αποτέλεσμα για την Ελλάδα, κάτι που η Merkel θα μπορούσε να χειριστεί. Αντίθετα, έχει ξεκινήσει μια επίθεση ενάντια στα θεμέλια της πολιτικής της καγκελαρίου: στους κανόνες του παιχνιδιού και στην ευθύνη των εθνικών κυβερνήσεων για την εφαρμογή των δεσμεύσεων. Ο Τσίπρας θέτει ένα διαφορετικό όραμα για την Ευρώπη εναντίον της χωρίς-όραμα λογική της για την επίλυση προβλημάτων, απέρριψε τη σύνδεση μεταξύ των εγχώριων επιδόσεων και της οικονομικής στήριξης και αυτός πόλωσε εκεί που αυτή προσπαθούσε να ενσωματώσει.
Μετά το δημοψήφισμα στην Ελλάδα, το δίλημμα της Καγκελαρίου είναι το εξής: η τρέχουσα κρίση της ζητά να επιλέξει ανάμεσα σε δύο ανεπιθύμητες εναλλακτικές λύσεις. Είτε θα καταφέρει να λάβει μια βαθύτερη δέσμευση για μεταρρυθμίσεις από την Ελλάδα σε αντάλλαγμα για περισσότερη οικονομική βοήθεια, κάτι που θα χρειαστεί μια "στιγμή Kohl" για να οδηγήσει το Γερμανικό λαό σε μια συμφωνία που δεν θέλει. Ή, θα πρέπει να δει τη διάσπαση της Ευρωζώνης, αν δεν επιτευχθεί συμφωνία, που θα δημιουργήσει ένα πολιτικό αίτημα για ενισχυμένη ολοκλήρωση για την αντιμετώπιση της περαιτέρω διάβρωσης.
Στο εσωτερικό της χώρας, η υποστήριξη για περαιτέρω οικονομικές δεσμεύσεις για την Ελλάδα είναι πολύ χαμηλή, κυρίως λόγω της προφανούς αναντιστοιχίας της "Γερμανικής" και της "Ελληνικής" προσέγγισης. Στις άλλες 17 χώρες της Ευρωζώνης, τα συναισθήματα είναι παρόμοια, αν όχι ισχυρότερα απ’ ό, τι στη Γερμανία. Η αποφασιστικότητα της Merkel να κάνει ό, τι χρειάζεται για να διατηρηθεί η ακεραιότητα της ευρωζώνης και της ΕΕ, η μία πεποίθησή της που έρχεται πιο κοντά σε ένα "όραμα" για την Ευρώπη, δεν γίνεται αποδεκτή από πολλές άλλες κυβερνήσεις της Ευρωζώνης.
Επειδή η Ελλάδα χρειάζεται προφανώς νέα οικονομική στήριξη για να αποφευχθεί η κατάρρευση του χρηματοπιστωτικού συστήματος και του κράτους της, η Merkel θα μπορούσε να δικαιολογήσει δεσμεύσεις μόνο σε μια "περισσότερα για περισσότερα" βάση. Θέλει ένα ισχυρότερο, πιο αξιόπιστο πολυετές πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων που θα παρουσιάζεται από και θα ανήκει στην Ελληνική κυβέρνηση, που θα υποστηρίζεται καλύτερα από μια ριζικά νέα προσέγγιση της Αθήνας, σύμφωνα με την οποία θα υποδεχθεί την τεχνική υποστήριξη από τα κράτη μέλη της ΕΕ, που θα μπορούσε να συνδυαστεί με μία συμφωνία αναδιάταξης του χρέους, η οποία θα αντιμετωπίσει τις εκκρεμείς αποπληρωμές των επόμενων μηνών. Αν επιτευχθεί, η υποστήριξη ενός τέτοιου πακέτου ενώπιον του γερμανικού κοινοβουλίου θα εξαντλήσει το σύνολο της αξιοπιστίας που μπορούν να προσφέρουν η Merkel και ο υπουργός Οικονομικών της, ο Wolfgang Schäuble. Ενώ είναι πιθανό ότι ο μεγάλος κυβερνητικός συνασπισμός θα μπορούσε να συγκεντρώσει τις απαιτούμενες ψήφους, θα αναγκαστεί να καταστρέψει τα θεμέλια της προηγούμενης επιτυχίας της, θέτοντας το δικό της κόμμα ενάντια στην πολιτική της και θα αναγκαστεί να προχωρήσει με μια πολιτική που έρχεται σαφώς σε αντίθεση με τις προτιμήσεις του Γερμανικού λαού.
Υπό αυτές τις συνθήκες, η Merkel δεν θα μπορούσε να εγκρίνει οτιδήποτε λιγότερο από μια τέτοια ριζική στροφή από τον Τσίπρα. Πιθανότατα δε θα χρειαζόταν να το κάνει, καθώς οι υπουργοί Οικονομικών του Eurogroup θα καταρρίψουν κάτι τέτοιο προτού να μπορέσει να φθάσει στο επίπεδο των αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων. Αλλά, εάν δεν προκύψει κάποια συμφωνία, η Merkel θα υποστεί μια σοβαρή ήττα. Η προσέγγισή της πραγματιστικής επίτευξης συναίνεσης με εξαντλητικές διαπραγματεύσεις για τα επόμενα βήματα, δεν θα ήταν σε θέση να επιτύχει τους στόχους της. Ακόμα περισσότερο, η Ελλάδα δεν θα μπορούσε να στηρίξει τη συμμετοχή της στο κοινό νόμισμα, με σοβαρές συνέπειες για το λαό της, που θα χρειαστούν τις προσπάθειες ανθρωπιστικής διάσωσης της ΕΕ, ενώ θα εξακολουθήσουν να εμβαθύνουν τις διαιρετικές τομές στην Ευρώπη.
Σε αυτό το εφιαλτικό σενάριο, η Angela Merkel θα πρέπει να εξετάσει περαιτέρω βήματα που θα πήγαιναν ξεκάθαρα εναντίον των προτιμήσεών της, προκειμένου να προστατεύσει την ιδέα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Οι φυγόκεντρες δυνάμεις που προκλήθηκαν από το ελληνικό δράμα θα χρειαστούν μια πρωτοβουλία για να ενισχύσουν τον εσωτερικό κύκλο της ολοκλήρωσης και μπορεί να οδηγήσουν την Καγκελάριο να ρίξει μια πιο προσεκτική ματιά στις ιδέες που έχει εδώ και αρκετό καιρό ο Schäuble, όπως μια κοινή απόφαση για τα όρια των προϋπολογισμών των κρατών μελών, έναν προϋπολογισμό για την Ευρωζώνη ή/και Ευρωομόλογα, την εισαγωγή κρατικών κανόνων περί αφερεγγυότητας και διαδικασιών, μια μόνιμη δομή διακυβέρνησης και κοινοβουλευτικών ελέγχων. Η Angela Merkel δεν πρόκειται να ασπαστεί κάποιο από τα προαναφερθέντα εθελοντικά. Ολόκληρη η πολιτική καριέρα της έχει αφιερωθεί στην αποφυγή μιας τέτοιας δυνητικά διχαστικής συζήτησης σχετικά με το σκοπό της Ευρώπης.
Όταν ο πόλεμος στην Ουκρανία κλιμακώθηκε τον Ιανουάριο του 2015, η Merkel έκανε μια τολμηρή κίνηση για να προστατεύσει τις προτιμήσεις της και να σώσει την επιλογή ενός αποτελέσματος αποτυχημένων διαπραγματεύσεων. Θα μπορούσε να είχε αποτύχει άσχημα, αλλά επικράτησε, ακόμη και αν η συμφωνία είναι εύθραυστη. Θα μπορέσει να κάνει το ίδιο τώρα; Οι περιορισμοί είναι υψηλοί, όπως θα είναι και το κόστος της αποτυχίας. Το έργο έχει γίνει πιο δύσκολο λόγω των προηγούμενων μεγάλων Ελληνικών κρίσεων. Η Ευρωζώνη μπορεί να είναι καλύτερα προετοιμασμένη, αλλά η Angela Merkel είναι πιο εκτεθειμένη από ποτέ.
Μπορείτε να δείτε το κείμενο εδώ: http://www.ecfr.eu/article/commentary_the_ultimate_test_for_merkels_muddle_through_model3066